Lokale voedselgemeenschappen zijn populair. Een verkennend onderzoek naar de omvang van de groep voedselgemeenschappen laat zien dat op dit moment ruim 480 voedselgemeenschappen in Nederland zo’n 150.000 mensen (ruim 60.000 huishoudens) van vers voedsel voorzien. Daarnaast blijkt het lidmaatschap van zo’n voedselgemeenschap een enorm effect te hebben op het bewustzijn van mensen. De Transitiecoalitie Voedsel en onderzoeker Sandra van Kampen presenteren deze bevindingen in het op 14 december 2020 verschenen onderzoek ‘Niet makkelijker, wel leuker’. Het is voor het eerst dat deze nieuwe trend grondig in kaart is gebracht.
Een voedselgemeenschap is een lokaal georiënteerd samenwerkingsverband tussen groepen consumenten en producenten, zonder tussenhandel. Bekende voorbeelden hiervan zijn Herenboeren, CSA’s (Community Supported Agriculture) en voedselcollectieven waarbij groepen consumenten samen inkopen bij boeren. Maar ook coöperatieve winkels, coöperatieve markten en gebiedscollectieven worden gerekend tot de voedselgemeenschappen. “Het lidmaatschap van zo’n gemeenschap heeft voor zowel consument als boer tal van voordelen”, zegt Sandra van Kampen. “Je krijgt vers en betaalbaar voedsel uit de streek. Maar het samen met anderen zoiets organiseren geeft ook het gevoel ergens bij te horen en actief te werken aan verandering van het voedselsysteem. Mensen melden dat ze gezonder eten en minder afval hebben. Daarnaast geeft het boeren de zekerheid van afname voor een eerlijke prijs en van een min of meer gegarandeerd inkomen. Het blijkt ook dat voedselgemeenschappen een bijdrage leveren aan de biodiversiteit. Zo’n gemeenschap is eigenlijk gewoon een duurzaam, gezond en eerlijk voedselsysteem in het klein.”
Transitiedenken
Het onderzoek vindt zijn oorsprong in de Toekomstverkenningen die de Transitiecoalitie Voedsel in 2019 heeft gedaan. In vijf scenario’s die allemaal naast elkaar kunnen bestaan werd daarin het voedselsysteem van de toekomst geschetst: Circulaire landbouw- en voedselsystemen, Personalised Health and Wellbeing, Hight-Tech voedselbouwstenen, Ecologisch Intensief en Voedselgemeenschappen. “Met elkaar schetsen deze vijf scenario’s de verschillende routes naar een toekomstbestendig landbouw- en voedselsysteem”, aldus Willem Lageweg, directeur-kwartiermaker van de Transitiecoalitie. “Om de impact van voedselgemeenschappen op waarde te kunnen schatten, is het noodzakelijk deze ontwikkeling vanuit systeemperspectief te bezien”, aldus de onderzoekster. “Het zijn voorbodes van een radicale omslag van het voedselsysteem. De vraag of al deze kleine initiatieven opgeschaald moeten worden, is niet zo relevant. Ik zie de tendens meer als ‘verdichten’. De initiatieven groeien eigenlijk als postzegels aan elkaar.”
Rol van de overheid
De overheid kan deze beweging ondersteunen. Enerzijds door te helpen deze meer zichtbaar te maken, verhalen te delen. Nu is het voor veel mensen nog lastig om uit te vinden waar in hun buurt voedselgemeenschappen zijn waar zij bij kunnen aansluiten.
Ook kan de overheid zorgen voor betere randvoorwaarden: toegang tot grond, financiering en het weghalen of verminderen van beperkende regels of het geven van experimenteerruimte. Een vervolgstap is dat de reeds bestaande platforms zoals CSA Netwerk, Herenboeren Nederland, Stadslandbouw Nederland en de Transitiecoalitie Voedsel de krachten bundelen om voedselgemeenschappen beter te ondersteunen, ook in praktische zin. Kennisdeling is daarin erg belangrijk. Van Kampen: “Het is een serieus te nemen beweging, ze zijn al met veel, ze groeien hard, er is veel belangstelling voor en ze hebben een geweldig grote impact op al die aspecten die onderdeel zijn van de noodzakelijke voedseltransitie. Ik vind dat we ons sterk moeten maken voor het vergroten en versterken van die beweging.”
Het onderzoek kwam tot stand met steun van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (programma DuurzaamDoor), en de provincies Noord-Brabant (Food-Up Brabant), Zuid-Holland, Gelderland, Zeeland en Flevoland.
Het volledige onderzoek is hier te downloaden. DSVK Lokale voedselgemeenschappen in Nederland[1]
Voor het overzicht van initiatieven per provincie, klik hier: Voedselgemeenschappen def overzicht 14-12-20_v2
